'Be the change'

 ઉલ્લાસ મેળો દિલ્હી ખાતે યોજાયો. અહીં વિવિધ રાજ્યમાંથી નિરંતર શિક્ષણ માટે તૈયાર સાહિત્ય લઈને આવ્યા હતા. આ જૂથમાં અલગ અલગ રાજ્યો અને તેમની ભાષામાં સાહિત્ય મળતું હતું.  એક સ્ટોલમાં અમે ગયા. અહી કોઈ એક રાજ્યમાં નેપાળી ભાષામાં તૈયાર થયેલ પુસ્તકો સાથે તેઓ અહીં સ્ટોલમાં હતાં. અન્ય રાજ્યની માફક આ સાહિત્ય જોયું. હાથમાં આવતાં તેને વાંચવા માટે પ્રયત્ન કર્યો.હિન્દી ફોન્ટમાં લખેલું હતું.. ધ્યાનથી જોયું તો એ વાંચી શકાયું. માનસિક રીતે સજ્જ થઇ ફરી વાંચ્યું. શિક્ષક માટે સૂચનાઓ હતી. આ સૂચનો વાંચી અને તેનો અર્થ સમજી શકાયો. અમે થોડું થોડું વાંચવા અને સમજવા પ્રયત્ન કરતાં હતા ત્યાં સ્ટોલમાં ઉપસ્થિત મહિલા મને કહે: ' આપ પિછલે જનમ મેં નેપાળી રહે હોંગે.' મને નેપાળી સમજવા સરળ રહી કારણ મેં નેપાળના શિક્ષકો સાથે લગભગ ત્રણ વરહ સુધી જોડીને કામ કર્યું છે. નેપાળના મારા અનુભવ વિષે વાત કરી અને નેપાળની સ્થાનિક વિગતો અને ચર્ચા કરી ત્યારે મનેય એ દિવસો યાદ આવ્યા.

 उल्लास मेला। जवाहरलाल नहेरू राष्ट्रीय बाल भवन में आयोजित राष्ट्रीय उल्लास मेले का आयोजन किया गया। एक तरफ शिक्षा से जुड़ी बाते और जानकारी हेतु स्टोल रखे गए थे। छ और सात फरवरी 2024 को आयोजित इस उल्लास मेला में टीम गुजरात ने नुक्कड़ नाटक किया। आसाम,मेघालय,अरुणाचल प्रदेश,लद्दाख,कश्मीर,महाराष्ट्र,राजस्थान जैसे ग्यारह स्टेट अपनी सांस्कृतिक धरोहर का प्रदर्शन करने वाले थे। भिन्न भिन्न प्रांत के कलाकार और इन के साज  के साथ साजिंदे आए थे। जब उन्हें आपस में मिलना होता हम ग्रुप फोटो लिया करते थे। हम बाते करते और स्थानीय संगीत के साधन को देखते और उसे बजाने के बारे में सीखते थे। ऐसा अन्य राज्य के व्यक्ति और कलाकार भी हमारे साथ करते थे।बाद में हम ने एक दूसरे के संगीत के साधनों को बजाया और अपने कल्चर को पेश किया।तब जाके सारे कलाकार एक साथ बोलते सुनाई दिए की कला का कोई प्रदेश नहीं होता।

 ઉલ્લાસ મેળો. છેલ્લા બે વર્ષથી ભારત સરકાર ધ્વારા આ વિશેષ આયોજન થાય છે. આ વખતે છ અને સાત ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૪ દરમિયાન બાળ ભવન દિલ્હી ખાતે આયોજન કરવામાં આવ્યું. સમગ્ર દેશમાંથી નિરંતર શિક્ષણ સાથે જોડાયેલ વિવિધ રાજ્યો અહીં એકઠા થાય છે.  ગુજરાતમાં નિરંતર શિક્ષણમાં જે કામ થઇ રહ્યું છે એના પ્રદર્શન અને દરેક રાજ્યની કલ્ચર અંગે સમજી શકાય એવું કશુક રજુ કરવાનું હતું. સ્ટેલ અને તેના નિદર્શન માટે સામગ્રી તો હતી. ગુજરાતનું કલ્ચર સમજાવી શકાય એ માટે અમે શેરી નાટક અને ભવાઈનું વચ્ચેનું એક ફોરમેટ પસંદ કર્યું અને પહોંચ્યા દિલ્હી બાળ ભવન ખાતે. ભારત સરકારના શિક્ષણ પ્રધાન શ્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાન ધ્વારા આ મેળાનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું. સાથે રાજ્ય કક્ષાના કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રી શ્રીમતી સાથે ભારત સરકારના શિક્ષણ સચિવ સંજય કુમાર અને એન.સી.ઈ.આર.ટી. ના ડાયરેક્ટર અને અન્ય અધિકારીઓ હાજર રહ્યા હતા. ગુજરાતની ટીમ ધ્વારા ગમતી નિશાળ શેરી નાટકની રજૂઆત કરવામાં આવી. નાટકની રજૂઆત પછી સમૂહ ફોટો અને ટીમ ગુજરાતના સભ્યો તસવીરમાં જોઈ શકાય છે.

  આમ તો હુય ચિત્રકાર. મારે એક મિત્ર. એમનું નામ જયેશ. ચિત્રકાર તરીકે નામચીન માણસ. અનેક દૈનિકપત્રો અને સાહિત્યિક સામગ્રીમાં એમના ચિત્રો છપાય. અત્યારે બાલ વાટિકા અને ધોરણ એક અને બે ના આવનાર નવતર પુસ્તકોમાં પણ એમણે ચિત્રકામ કર્યું છે. એમના માટે કહી શકાય કે એ ખૂબ જ ઝડપી સ્કેચ બનાવી શકે છે. હું રેડિયો પાલનપુર સાથે જોડાયેલ છું. રેડીયોમાં જોડાયેલ અને જેમના રેગ્યુલર પ્રોગ્રામ ટેલીકાસ્ટ થતા હોય એવા રેડિયો જોકી તરીકે મારું કાર્ટૂન બનાવવાનું થયું. મારી સાથે વર્તમાન  ધારાસભ્ય શ્રી અનિકેત ઠાકર, રેડિયો સ્ટેશન  ડાયરેક્ટર અને સમગ્ર ગુજરાતના કોમ્યુનીટી રેડિયો સંઘના અધ્યક્ષ  શ્રી અભિજિત સિંહ રાઠોર,અંજલી રાણા,ઋચાનું કાર્ટૂન બનાવવાનું થયું. બધા જ કાર્ટૂન હું અહીં મુકાતો નથી. જ્યારે કોઈ વિષે લખવાનું થશે ત્યારે એમનું કાર્ટૂન જરૂર મુકીશ.હા, આ કાર્ટૂન બનાવનાર કલાકાર એક સરળ અને સહજ વ્યક્તિત્વ ધરાવનાર શિક્ષક છે. એમનો દીકરો તો એમના કરતાં આગળ જાય એટલો ઝડપી અને ઉત્તમ કલાકાર છે. અમારી ગમતી નિશાળમાં દોરવામાં આવેલ દરેક ચિત્રોના સર્જક એટલે જયેશ વાઘડોદા નો આ તબક્કે રેડિયો પાલનપુર અને ગમતી નિશાળ વતી આભાર માનું છું.

आज के समय में कुछ बाते ऐसी होती है, जो हम नहीं सोच सकते हैं। यहां एक चित्र में दिखाया गया हैं की खेल के इनाम वितरण समारोह में एक विजेता ने कुछ नया किया है। प्रथम,द्वितीय और तीसरे नंबर के ऊपर खड़े खिलाड़ी एक अच्छे से विचार को अलग तरीके से अमलीकृत कर रहा हैं। हम बीच में प्रथम और आसपास में दो और तीन नंबर को देखते हैं।मगर तीसरे नंबर पीआर विजेता व्यक्ति एक और दो को जोड़कर तीन जवाब दिखा रहा हैं। ऐसे सर्जक जो कभी न सोची हो वैसी बात को भी सहज तरीके से और आसान रूप में दिखा सकता हैं। ऐसे सर्जक जो अपनी धुन में काम करते हैं। न किसी की नकल करते है, न कोई विचार को तोड़ मरोड़ कर पेश करते हैं।ऐसे चित्रों को क्रिएटिविटी क्रिएशन कहा जाता हैं। आशा है अब आप ऐसे चित्रों को नए नजरिए से देखेंगे।  

 આમ મારા સાહેબ કહી શકાય. આમ તો એ જીલ્લા શિક્ષણ અને તાલીમ ભવન,વડોદરા ખાતે સીનીયર લેકચરર. ભાષાના જાણકાર અને સારા ગાયક ઉપરાંત વક્તા. કોઈ પણ વાત ને સંભાળે અને સમજે. એ બોલવા ઉભા થાય એટલે એ સંભાળવા ગમે. વાર્તા કહેવા માટે...બાળગીત ગાવા માટે...પુસ્તક લખવા માટે અને સાથે સાથે શૈક્ષણિક અમલ વારી માટે તાલીમ કે આયોજનમાં યાહ્યા હોય એટલે મજા મજા. જયારે જયારે મારે મળવાનું થાય એ દરેક વખતે નવી જ રીતે મળતા હોય એવું લાગે. આતો માનનીય શ્રી યાહ્યા સપાટવાલા કહેવું અને લખવું પડે છે. બાકી મારે તો તું...તારી અને એથીય આગળ વધે એવો સબંધ છે. મારા પરિવારના (નો) સભ્ય. મારી દીકરી ઋચા પંડ્યા. એ જયારે યાહ્યા સાથે વાત કરે કે  એની સામે રૂબરૂ ઊભી હોય તો વાત કરતાં કરતાં રડતી હોય છે. યાહ્યા ને જોઈ રડવા માટેનું કારણ પૂછીએ તો ઋચા આજ સુધી કોઈ કારણ આપી શકતી નથી. આજે ક્યાંકથી આ ફોટો મને હાથમાં આવ્યો. ફોટો સચવાય અને સાહેબ શ્રી અંગે લખી શકાય એટલે આવું કર્યું. આપે જોયું અને મેં લખ્યું.

સમાનતા એક સરળ શબ્દ છે. આ શબ્દને  સમજવા અને સમજાવવા માટે આ એક ચિત્ર ખુબ જ ઉપયોગી થાય એમ છે.  શાળામાં  બાળકો રમત રમે એ સહજ સામાન્ય વાત છે.પણ, મોટેભાગે આ રમત દિવ્યાંગ ન હોય એવા બાળકો જ મોટે ભાગે રમે છે. આ ચિત્ર મુજબ, જો કોઈ એક બાળક ને એક પગ નથી તો સાથે રમનાર બાળકો પોતાનો એક પગ બાંધીને રમત રમે છે. જો આવું જ થાય તો બધા જ રમત રમનાર સમાન છે એવું કહી શકાય. કદાચ આ માટે જ વર્તમાન પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીએ ગુજરાતમાં સૌ પ્રથમ વખત ખેલ મહાકુંભ અને એ પછી દિવ્યાંગ ખેલાડીઓને પણ સાથે જોડવાની શરૂઆત કરી. મારી શૈલી અને સ્વભાવ મુજબ હું જીવતી વારતા રેકોર્ડ કરવા માટે સંગીત અને વાર્તાના પ્લોટ ઉપર થોડી વધારે મહેનત કરું છું.  આવી જ એક વાર્તા વચ્ચે એક દિવ્યાંગ ખેલાડી અને ગુજરાતના ગોલ્ડ મેડાલીસ્ટ અને ચક્રફેંકના સિલ્વર મેડલીસ્ટ અંશુ દરજી અને હું બેઠા હતા. ચક્ર ફેંકની પ્રેકટીસ દરમિયાન મને કહે: ' તમારો હાથ મારી જેમ રાખીને ચક્ર ફેંકો. આમતો એના કરતાં મારું ચક્ર વધારે દૂર  જતું હતું. એની વાતનો અમલ કરીને ચક્ર ફેંક્યું તો અંશુ જીત્યો અને હું હાર્યો. આ પછી આ બાબતે વિચારતા અને થોડી શોધ કરતાં આ ચિત્ર હાથમાં આવતાં બસ

 આજે ગમતી નિશાળ કાર્યરત છે. આ વિચારને અમલમાં મુકવા માટે કહી શકાય છે છેલ્લા પંદર વર્ષથી કામ અમલી બનાવ્યું હતું. પ્લાસ્ટિક વીણતા અને અન્ય એવા બાળકો જેમની આર્થિક પરિસ્થિતિ સારી નથી, ઘરમાં કોઈ કમાનાર નથી અથવા ઘરના બધા જ સભ્યોની કમાણી ભેગી કરીએ તો પણ આખું ઘર ચલાવી શકાય એવી આર્થિક વ્યવસ્થા કે આવક નથી. શરૂઆતમાં આવા સાત બાળકો સાથે ડીસા ખાતે બગીચામાં એક શાળા ઉભી કરી. અન ફોરમલ શાળા અને એમાં આવતાં બાળકો પણ ફોરમલી સ્કુલમાં નહીં પણ, અમારા માટે આવતાં હોય એવા બાળકો હતા. ધીરે ધીરે ગમતી નિશાળ જમવા માંડી. આજે પાલનપુર ખાતે ડૉ.જીગર જોશી અને અન્ય સહયોગીઓ ધ્વારા આગવું સંકુલ તૈયાર થયું છે. આસપાસના બાળકો અહી કેળવાઈ રહ્યા છે. ગમતી નિશાળનો એક જ નિયમ છે. જે બાળકો પ્રવેશ માટે આવે એમણે અહીં સીધો પ્રવેશ આપવામાં આવે છે. કોઈ જ પ્રકારના ડોનેશન કે અન્ય આર્થિક લાભ વગર આર્થિક ભેદભાવ વગર અહીં પ્રવેશ આપવામાં આવે છે. અત્યારે જે બાળકો છે એમાંથી પાંચ બાળકો અનાથ છે. આ ઉપરાંત છ બાળકો ફી વગર અભ્યાસ કરે છે. નોરમલ બાળકો સાથે દિવ્યાંગ બાળકો અભ્યાસ કરે છે. સંકુલના આ આગવા નિયમને સમજવા એટલું કહી શકાય કે,જે માવતર ને જેટલી ફી પોસાય એટલી